2025 CERN Okullar İçin Işın Hattı Yarışması'nın Kazananları

Türkiye'deki Cağaloğlu Anadolu Lisesi'nden "Physical" ekibi, önerilen deneylerini gerçekleştirmek üzere Eylül 2025'te CERN'e gidecek.

"Deneyimiz, farklı hedef malzemelerin ve kalınlıklarının nötron verimini nasıl etkilediğini araştırarak nükleer parçalanmayı optimize etmeye odaklanıyor. Bu araştırma, radyoaktif atık azaltımı ve sürdürülebilir nötron kaynağı tasarımı için gelecekteki yöntemlere ışık tutabilir. CERN'de deneyimizi yürütmek üzere seçilmek gerçeküstü bir histi; hayallerimizin ötesindeydi. Bilimsel keşfin merkezinde, gözlemci olarak değil, katkıda bulunan olarak yer almak, hayatımızın şimdiye kadarki en anlamlı anı," diyor Türkiye "Physical" ekibinden Defne Karaoğluol.

CERN’den yapılan açıklamada DESY ve Bonn Üniversitesi'nde hızlandırıcı ışınlarını kullanarak kendi deneylerini gerçekleştirmek üzere beş lise öğrencisi ekibi seçildiği bildirildi.

Okullar için Işın Hattı (BL4S), Avrupa Parçacık Fiziği Laboratuvarı CERN tarafından başlatılan ve dünyanın dört bir yanından lise öğrencilerine açık bir fizik yarışmasıdır. Katılımcılar, CERN'de veya ortak enstitülerden birinde, bir parçacık hızlandırıcısının ışın hattında gerçekleştirilecek bir fizik deneyi için bir öneri sunmaya davetlidir:  DESY (Almanya, Hamburg'daki   Deutsches  Elektronen-Synchrotron) ve Almanya, Bonn Üniversitesi'ne bağlı ELSA (Elektronen- Stretcher-Anlage). 2025 yılında, önerilerinin hem bilimsel değeri hem de gönderdikleri videonun iletişim değeri temelinde rekor sayıda beş kazanan takım seçildi.

Belçika'daki  Collège Cardinal Mercier'den bir ekip olan "Spallateam"  ve Türkiye'deki Cağaloğlu Anadolu Lisesi'nden "Physical" ekibi, önerilen deneylerini gerçekleştirmek üzere Eylül 2025'te CERN'e gidecek.  Kanada'daki Dawson College'dan "Dawson Technicolor" ve Meksika'daki Escuela Nacional Preparatoria N° 6 "Antonio Caso"   dan "Pumas in Kollision"  ekipleri deneylerini bir DESY ışın hattında gerçekleştirirken,  ABD'deki Centennial Lisesi'nden "Team XTReme"  Bonn Üniversitesi'nde ağırlanacak. Belçika ve Türkiye'den gelen takımlar yarışmayı ilk kez kazanmış olacak.

Bir ışın hattı, temel fizik, malzeme bilimi ve tıp gibi farklı alanlarda deneyler yapmak için kullanılabilen, atom altı parçacıkların yüksek enerjili akılarını sağlayan bir tesistir.

Beamline for Schools'un 2014'te başlatılmasından bu yana katılım oranı istikrarlı bir şekilde artıyor ve 2025 yılında 72 ülkeden rekor sayıda 508 takım deney önerisi sunuyor. Bu yıl 3500'den fazla lise öğrencisi katıldı.

CERN Uluslararası İlişkiler Direktörü Charlotte Warakaulle, "Öğrencilerin önerilerinin kalitesine her yıl hayran kalıyoruz," diyor. "Eğitim, misyonumuzun merkezinde yer alıyor ve yarışmaya katılan öğrenci sayısındaki sürekli artış, öğrencilerin bilim, teknoloji, mühendislik ve matematiğe olan güçlü ilgisini gösteriyor. Bu ilgi ve yeteneği beslemek istiyoruz ve kazananları aramızda görmek için sabırsızlanıyoruz!"

CERN ve DESY arasındaki verimli iş birliği, CERN hızlandırıcılarının uzun süreli kapalı kaldığı 2019 yılında başladı. Bu, Alman laboratuvarının yarışma kazananlarını ağırladığı altıncı yıl.

DESY Yönetim Kurulu Başkanı Beate Heinemann şunları ekliyor: "Sadece bu yılın kazananlarını değil, diğer tüm katılımcıları da yürekten kutluyorum. Önerileriniz için bir araya gelip ekipler halinde çalıştınız; böyle bir ekip çalışması, büyük bilime giden ilk adımdır!  Kanada ve Meksika ekiplerini DESY'de ağırlamayı dört gözle bekliyorum ve DESY ışın hatlarını kullanarak bilimsel sorularına cevap bulmalarını umuyorum."

Bonn Üniversitesi bu yıl ilk kez, kendi elektron hızlandırıcısı ELSA'yı kullanacak bir ekibi de ağırlayacak.

"Bonn Üniversitesi olarak ELSA ışınını ilk kez kullanmaktan gurur duyuyoruz ve kazanan bir ekibi ağırlamayı dört gözle bekliyoruz. Team XTReme'nin teklifinden çok etkilendim ve onlara iyi bir deneysel ortam sağlamak için elimizden gelenin en iyisini yapacağız. Bugünün BL4S katılımcılarının yarının bilim insanları olduğunu biliyoruz," diyor ELSA hızlandırıcı tesisinden sorumlu Profesör Klaus Desch.

"Ekibimiz, iki farklı parçalanma hedefi tarafından yayılan nötron sayılarını karşılaştırmayı öneriyor. Homojen bir hedef olan ilki, ağır bir metalden, yani tungstenden oluşacak. İkinci hedef ise kompozit olacak: tungstenin alüminyum elementleriyle (hafif bir metal) birleştirilmesi. İkinci durumda nötron sayısında artış olmasını umuyoruz," diyor Belçikalı "Spallateam". "Deneyimizi CERN'de gerçekleştirmek için sabırsızlanıyoruz!"

Kanadalı "Dawson Technicolor" ekibinden Danah Dézémé, "Deneyimiz, üç boyutlu bir sintilatör tabanlı dedektör olan Sintilasyon Odası ile müonların yörüngelerini gözlemlemeyi amaçlıyor," diyor  . "Bize sunulan fırsat, Sintilasyon Odası'nın ve genel olarak parçacık fiziğinin geleceği için bizi büyük bir heyecan ve beklentiyle dolduruyor!"

Meksika'dan "Pumas in Kollision" ekibi, "Projemiz, böbrek ağacı pigmenti ve floritin ışıltılı ortam olarak kullanımını araştırıyor ve bilimsel araştırmayı kültürel mirasla birleştiriyor," diye açıklıyor. "Standart prosedürlere yeni alternatifler sunmanın mümkün olduğunu göstermeyi ve böylece bunları sınırlı altyapıya sahip laboratuvarlar için daha erişilebilir ve uyarlanabilir hale getirmeyi amaçlıyoruz. Kazanmak, hepimiz için harcadığımız çabanın tamamen karşılığını aldığımız anlamına geliyordu ve dünya çapında bilim insanlarıyla çalışabildiğimiz için çok heyecanlıyız."

ABD'li "Team XTReme", "Projemiz, yüksek enerjili elektronların çok katmanlı dielektrik arayüzlerden geçerken geçiş radyasyonunun oluşumunu araştırıyor," diyor. "ELSA'da uygulamalı deneylerle parçacık fiziğinin sınırlarını zorlama noktasına geldiğimizi düşünmek neredeyse gerçeküstü. Bunu mümkün kıldıkları için tüm BL4S organizasyonuna minnettarız ve bu fırsat için çok heyecanlıyız!"

Kazanan öneriler, CERN, DESY ve ELSA bilim insanlarından oluşan bir komite tarafından, özellikle umut vadeden 50 deney arasından seçildi. Ayrıca, en yaratıcı video önerileriyle üç ekip ve BL4S'ye katılarak edindikleri bilgi birikiminden yararlanarak yerel topluluklarında fizik alanındaki faaliyetlerinin kalitesiyle 15 ekip daha ödüllendirilecek.

Okullar için Işın Hattı, CERN ve Toplum Vakfı bağışçıları tarafından finanse edilen bir eğitim ve sosyal yardım projesidir. Bu 12. edisyon, özellikle ROLEX'in Sürekli Gezegen Girişimi ve Wilhelm ve Else Heraeus Vakfı tarafından desteklenmektedir.

Kaynak

CERN