Lyme Hastalığı: Tanı, Tedavi Ve Korunma Yöntemlerine Genel Bir Bakış

Kene kaynaklı enfeksiyonlar, ülkemizde halk sağlığı açısından önemli bir tehdit oluşturmaktadır. Bu kapsamda Türkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanları Derneğinin (EKMUD) düzenlediği online (webinarda) seminerlerde, kene–insan etkileşimi sonucu sık görülen üç önemli enfeksiyon olan Kırım Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA), Lyme hastalığı ve Riketsiyozlar güncel bilgiler ışığında ele alınmaktadır.

Seminer Moderatörleri Prof. Dr. Özlem Altuntaş Aydın ve Doç. Dr. Nevin İnce,  Sunum Konuları ve Konuşmacılar: Kırım Kongo Kanamalı Ateşi – Doç. Dr. Seyit Ali Büyüktuna, Lyme Hastalığı – Doç. Dr. Hasan Tahsin Gözdaş, Riketsiyozlar – Prof. Dr. Figen Kuloğlu.

Lyme Hastalığı Hakkında

Lyme hastalığı (Lyme borreliyozu), Borrelia burgdorferi kompleksine ait spiroket türü bakterilerin neden olduğu, keneler aracılığıyla bulaşan enfeksiyöz bir hastalıktır. İlk kez 1970’li yılların ortalarında ABD’nin Connecticut eyaletindeki Lyme kasabasında tanımlanmıştır. Hastalık zoonotik karakterde olup, hem insanları hem de bazı hayvan türlerini etkileyebilir.

Lyme hastalığı, erken tanı ve uygun antibiyotik tedavisiyle çoğunlukla tamamen iyileşebilse de, gecikmiş veya tedavi edilmemiş olgularda kronikleşme riski taşır. Bu nedenle halk sağlığı açısından önemi büyüktür.

Etken Mikroorganizma

Lyme hastalığının etkeni, ince ve spiral şekilli, hareketli bir bakteridir: Borrelia burgdorferi sensu lato kompleksi. Bu kompleksin Avrupa’da en yaygın türleri B. afzelii ve B. garinii, Kuzey Amerika’da ise çoğunlukla B. burgdorferi sensu stricto’dur.

• B. afzelii genellikle deri bulguları ile ilişkilidir.
• B. garinii nörolojik tutulumla daha sık bağlantılıdır.
• B. burgdorferi sensu stricto ise artrit vakalarında daha baskındır.

Spiroketler kan ve lenf dolaşımı yoluyla vücuda yayılabilir, bağışıklık sisteminden kısmen kaçabilir ve uzun süreli kalıcı enfeksiyonlar oluşturabilir.

Vektör ve Bulaş Yolu

Lyme hastalığı, esas olarak sert keneler (özellikle Ixodes ricinus, Ixodes scapularis ve Ixodes pacificus) tarafından taşınır.

• Keneler, enfekte kemirgenler veya geyikler gibi rezervuar konaklardan bakteriyi alır.
• Daha sonra insanlara veya diğer hayvanlara kan emme sırasında bulaştırır.
• Bulaş genellikle 24–48 saatten uzun süren kene tutunmalarında gerçekleşir.

İnsandan insana doğrudan bulaş söz konusu değildir. Ancak çok nadiren gebelik sırasında plasenta yoluyla fetüse geçiş vakaları bildirilmiştir.

Epidemiyoloji

Lyme hastalığı, özellikle Kuzey Yarımküre’nin ılıman iklim bölgelerinde yaygındır. Avrupa, Kuzey Amerika ve Asya’nın bazı bölgelerinde endemik olarak görülür.

• Avrupa’da her yıl 200.000’in üzerinde vaka rapor edilmektedir.
• Türkiye’de de Karadeniz, Marmara ve bazı İç Anadolu bölgelerinde Ixodes türü kenelerin varlığı nedeniyle sporadik olgular bildirilmiştir.
• Vakalar genellikle ilkbahar ve yaz aylarında, yani kene aktivitesinin arttığı dönemlerde pik yapar.

Klinik Belirtiler ve Seyir

Lyme hastalığı üç evrede seyredebilir, ancak bu evreler her hastada net olarak ayrılmayabilir:

Erken Lokalize Enfeksiyon (1. Evre)

• Genellikle enfekte kene ısırığından 3–30 gün sonra başlar.
• En karakteristik belirti: Eritema migrans (boğa gözü şeklinde kızarıklık).
• Lezyon genellikle ağrısızdır ve büyüyerek merkezden açılır.
• Ateş, halsizlik, baş ağrısı, kas ve eklem ağrıları eşlik edebilir.

Erken Yayılmış Enfeksiyon (2. Evre)

• Enfeksiyondan haftalar veya aylar sonra gelişebilir.
• Çoklu eritema migrans lezyonları, lenfadenopati, yorgunluk ve ateş görülebilir.
• Nörolojik tutulumlar (menenjit, fasiyal sinir felci, radikülopati) yaygındır.
• Kardiyak tutulum (Lyme karditi) nadiren kalp bloklarına neden olabilir.

Geç Dönem / Kronik Enfeksiyon (3. Evre)

• Bulaştan aylar veya yıllar sonra ortaya çıkabilir.
• Kronik artrit (özellikle diz eklemi), nörolojik bozukluklar (ensefalomiyelit, periferik nöropati), kronik deri lezyonları (akrodermatitis chronica atrophicans) görülebilir.
• Bu evrede tedavi daha zordur ve kalıcı sekeller bırakabilir.

Tanı Yöntemleri

Lyme hastalığının tanısı klinik bulgular, epidemiyolojik öykü ve laboratuvar testlerinin birlikte değerlendirilmesiyle konur.

Klinik Tanı

• Eritema migrans varlığı, laboratuvar doğrulaması olmaksızın tanı için yeterlidir.
• Özellikle keneyle temas öyküsü olan endemik bölgelerde bu belirti tanı koydurucudur.

Serolojik Testler

• En yaygın kullanılan yöntem iki aşamalı serolojik test yaklaşımıdır:
  1. ELISA (tarama testi)
  2. Western Blot (doğrulama testi)
• Antikorlar enfeksiyonun ilk haftalarında düşük olabilir, bu nedenle erken dönemde test negatif çıkabilir.

Diğer Testler

• Beyin-omurilik sıvısında antikor aranması (nörolojik tutulumda)
• PCR (polimeraz zincir reaksiyonu) ile Borrelia DNA’sının gösterilmesi
• Eklem sıvısı analizi (Lyme artritinde)

Tedavi

Lyme hastalığının tedavisi, hastalığın evresine ve tutulan organa göre değişir. Erken dönemde başlanan antibiyotik tedavisi oldukça etkilidir.

Erken Dönem Tedavisi

• Doksisiklin (erişkinlerde ilk tercih)
• Alternatifler: amoksisilin veya sefuroksim aksetil (özellikle çocuklar ve gebeler için)
• Tedavi süresi genellikle 10–21 gündür.

Yayılmış veya Geç Dönem Tedavisi

• Daha uzun süreli (genellikle 2–4 hafta) antibiyotik tedavisi gerekir.
• Nörolojik tutulumda: intravenöz seftriakson, sefotaksim veya penisilin G
• Artritte: oral doksisiklin veya intravenöz tedavi

Kronik Semptomlar

Bazı hastalarda tedaviye rağmen devam eden yorgunluk, ağrı ve bilişsel yakınmalar görülebilir. Bu tablo post-Lyme sendromu olarak adlandırılır. Uzamış antibiyotik tedavisi önerilmez, destekleyici tedaviler uygulanır.

Korunma ve Kontrol Önlemleri

Lyme hastalığından korunmada temel yaklaşım, kene ısırıklarının önlenmesidir:

• Doğa yürüyüşlerinde açık renkli, uzun kollu ve uzun paçalı giysiler giymek
• Pantolon paçalarını çorap içine sokmak
• DEET veya permetrin içeren böcek kovucular kullanmak
• Açık alanlardan döndükten sonra vücut ve elbiseleri dikkatlice kene açısından kontrol etmek
• Cilde yapışan keneleri en kısa sürede uygun şekilde çıkarmak (cımbızla deriye en yakın yerden tutup yavaşça çekmek)

Ayrıca:

• Evcil hayvanların düzenli olarak kene kontrolünden geçirilmesi
• Bahçelerde çalı ve otların budanması, kenelerin barınabileceği alanların azaltılması

Şu anda insanlar için onaylanmış bir Lyme aşısı bulunmamaktadır (eski bir aşı 2000’li yılların başında piyasadan çekilmiştir); ancak yeni aşı adayları üzerinde çalışmalar sürmektedir.

Lyme Hastalığının Halk Sağlığı Açısından Önemi

• Erken tanı ve tedavi edilmediğinde ciddi ve kalıcı sakatlıklara neden olabilir.
• Sağlık sistemi üzerinde ekonomik yük oluşturur (teşhis, tedavi ve iş gücü kaybı).
• İklim değişikliği ve çevresel faktörler, kenelerin yayılım alanını artırarak Lyme hastalığının coğrafi dağılımını genişletmektedir.
• Bu nedenle toplumun bilgilendirilmesi, sağlık çalışanlarının farkındalığının artırılması ve vektör mücadelesi önemlidir.

Lyme hastalığı, erken teşhis ve uygun antibiyotik tedavisiyle tamamen iyileşebilen, ancak tanı ve tedavide gecikildiğinde ciddi komplikasyonlara yol açabilen bir enfeksiyon hastalığıdır. Vektör kontrolü, kişisel korunma önlemleri ve halk sağlığı bilincinin artırılması, hastalığın önlenmesinde en etkili stratejilerdir.

Kaynak

EKMUD

Görsel: Lyme hastalığı taşıyıcısı olan kara bacaklı bir kene diğer adıyla geyik kenesi: ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC)