Ağaç Halkalarının Bize Anlattıkları

Dendrokronoloji ya da Yıllık Halka Yardımıyla Tarihlendirme; ağaçlarda büyüme ve gelişmeyi gösteren, yıllık halkaları kullanarak tarihsel olarak zamanı belirleme bilimidir. Dendro öneki Yunanca “Ağaç” anlamında bir kelimedir. Kronoloji ise olayların tarihsel sıralanması ile ilgilenilen, oluşum süreçlerinin tarihlenmesi ve raporlanması ile uğraşılan bilim dalıdır.

Orman ağaçları büyümelerini iki şekilde gerçekleştirirler. Birincisi dikey olarak boy büyümesidir.  İkincisi ise ikincil kalınlaşma denilen gövdedeki çap artışıdır. Kesilmiş bir kütüğün yüzeyine baktığımızda gördüğümüz tabaka halindeki halkalar aslında hücrelerden oluşan ve enine büyüme görevini üstlenen “Kambiyum” denilen yapılardır.

Kambiyum’da ılıman iklimlerde yılda iki kez bölünme meydana gelir. Bu bölünmelerde açık ve koyu halkalar oluşur. Açık halkalar baharda ve yaz mevsiminde oluşurken, koyu renkli halkalar da sonbahar başında oluşurlar. Bu bölünmeler bizim zaman algımızda 1 yılı ifade eder ve beraber “yıl halkası”sını oluşturur. Yani her halka normal şartlarda ağacın 1 yaşına denk gelir. Bu halkalardan aktif bölünme sayıları ve durumlarına göre ağacın yaşının ve sağlık durumunun tespitinde faydalanılır.

Halkaların genişliğinde etkili olan çevresel etmenlerin başında rakım ve enlem dereceleri gelir. Ekvatora yaklaştıkça ve deniz seviyesine yakınlaştıkça yıllık halkaları genişler, yükselti arttıkça ve kutup noktalarına doğru gidildikçe ise darlaşır.
Genel olarak bakıldığında coğrafi konum, denizden yükseklik, bakı, ağaçların sıklığı-seyrekliği, rüzgar, zararlı böcekler ve mantarlar, ağaçların yaşı, formu, toprağın dönüşmesi gibi faktörler genişlikteki temel etmenlerdir. Örneğin rüzgârın etkisiyle halkalar bir tarafa doğru daha fazla genişleyebilir. Sıcak ve nemli havanın etkin olduğu yıllarda daha geniş, kurak ve soğuk havanın olduğu zamanlarda ise daha ince olurlar.

Bu anlamda çok yaşlı ve uzun yıllardır bizimle olan ağaçlar yaşadığımız topraklar hakkında bize bilgi veren doğal bilgi kaynaklarıdır. Aslında iklim değişikliğini ve etkilerini en net görebileceğimiz canlılarla çevriliyiz. Sadece bakmıyoruz, baksak bile nasıl anlamlandıracağımızı bilmiyoruz ya da.

---

Makale Dendokronoloji
Eski bir dergi metni